خەلق تورى>>مەملىكەت خەۋەرلىرى

شىنجاڭنىڭ دىنىي ئېتىقاد ئەركىنلىكى ئەھۋالى

جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى گوۋۇيۈەن ئاخبارات ئىشخانىسى

2016.06.06 08:36 مەنبە: شىنجاڭ گېزىتى

　　مۇندەرىجە

　　مۇقەددىمە

　　1. شىنجاڭنىڭ دىن تارىخى

　　2. پۇقرالارنىڭ دىنىي ئېتىقاد ئەركىنلىك ھوقۇقىغا كاپالەتلىك قىلىش

　　3. دىنغا ئېتىقاد قىلىدىغان پۇقرالارنىڭ نورمال دىنىي ئېھتىياجىنى قاندۇرۇش

　　4. دىن ئىشلىرىنى قانۇن بويىچە باشقۇرۇش

　　5. دىن ئىشلىرىدىكى تاشقى ئالاقىنى كۈچەيتىش

　　6. دىنىي ئەسەبىيلىكنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنىڭغا زەربە بېرىش

　　7. دىن ساھەسىنىڭ ئاكتىپ رولىنى جارى قىلدۇرۇش

　　خاتىمە

　　مۇقەددىمە

　　شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى (قىسقارتىلىپ شىنجاڭ، دەپ ئېلىنىدۇ) جۇڭگونىڭ غەربىي شىمالىغا جايلاشقان، بۇ جايدا نەچچە مىڭ يىللاردىن بۇيان كۆپ مىللەت ئولتۇراقلاشقان، كۆپ دىن تەڭ مەۋجۇت بولۇپ تۇرغان. شىنجاڭدا ھازىر ئاساسلىق دىنلاردىن ئىسلام دىنى، بۇددا دىنى، خىرىستىيان دىنى، كاتولىك دىنى ۋە تەرىقەت دىنى قاتارلىقلار بار. تارىختا شىنجاڭدىكى دىنلارنىڭ مۇناسىۋىتى ئىنتايىن مۇرەككەپ بولغان. يېڭى جۇڭگو قۇرۇلۇشتىن ئىلگىرى ئوخشىمىغان دىنلار ئارىسىدا بىر دىن ئىچىدىكى ئوخشىمىغان مەزھەپلەر ئارىسىدا كۆپ قېتىم توقۇنۇش يۈز بەرگەن، ھەتتا قىسمەن جايلاردا نەچچە ئون يىلغا سوزۇلغان دىنىي ئۇرۇش ۋە نەچچە يۈز يىللىق مەزھەپلەر توقۇنۇشلىرى يۈز بەرگەن. دىنىي ئۇرۇش ۋە توقۇنۇشلار ئىقتىساد، جەمئىيەتكە ئېغىر بۇزغۇنچىلىق سېلىپلا قالماستىن، يەنە خەلققە ئېغىر بالايى ئاپەت كەلتۈرۈپ، كىشىلەرنى ئېتىقاد ئەركىنلىكىدىن مەھرۇم قىلغان.

　　1949- يىلى يېڭى جۇڭگو قۇرۇلغاندىن كېيىن، شىنجاڭدىكى ھەر مىللەت خەلقى رەسمىي دىنىي ئېتىقاد ئەركىنلىك ھوقۇقىغا ئېرىشتى. مەركىزىي ھۆكۈمەت ۋە شىنجاڭدىكى ھەر دەرىجىلىك يەرلىك ھۆكۈمەتلەر مىللىي تېررىتورىيەلىك ئاپتونومىيە تۈزۈمىنى ئومۇميۈزلۈك يولغا قويدى، دىنىي ئېتىقاد ئەركىنلىكى سىياسىتىنى ئىزچىللاشتۇردى، دىن ئىشلىرىنى باشقۇرىدىغان قانۇن-نىزاملارنى ئۈزلۈكسىز مۇكەممەللەشتۈردى، شىنجاڭدىكى ھەر قايسى دىنلار ئىناق، بىللە تۇرۇشتەك تارىخىي يېڭى باسقۇچنى كۈتۈۋالدى.

　　خەلقئارا جەمئىيەتكە شىنجاڭنىڭ دىنىي ئېتىقاد ئەركىنلىكىنىڭ ھەقىقىي ئەھۋالى تۆۋەندىكىدەك تونۇشتۇرۇلدى ۋە ئىزاھلاندى:

　　 1. شىنجاڭنىڭ دىن تارىخى

　　شىنجاڭنىڭ دىن تەرەققىيات ئۆزگىرىشى ئۇزاق تارىخىي جەرياننى باشتىن كەچۈرگەن. يېڭى تاش قوراللار دەۋرىدىلا شىنجاڭنىڭ قەدىمكى ئاھالىلىرىدە ئىپتىدائىي دىن قارىشى شەكىللەنگەن. مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 4-ئەسىردىن باشلاپ، ئىلگىرى-كېيىن شىنجاڭغا ئاتەشپەرەسلىك دىنى(زوروئاستىر دىنى)، بۇددا دىنى تارقىلىپ، ئاستا-ئاستا كۆپ دىن بىللە مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇشتەك ۋەزىيەت شەكىللىنىپ، بۈگۈنگىچە داۋاملاشقان.

　　شىنجاڭنىڭ دىن تەرەققىيات ئۆزگىرىشى ئومۇمەن تۆت باسقۇچنى، يەنى ئىپتىدائىي دىن باسقۇچى، بۇددا دىنى ئاساس قىلىنغان كۆپ خىل دىننىڭ ئورتاق مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇش ۋەزىيىتىنىڭ شەكىللىنىش باسقۇچى، ئىسلام دىنى ۋە بۇددا دىنى ئاساس قىلىنغان كۆپ خىل دىننىڭ ئورتاق مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇش تەرەققىيات باسقۇچى، ئىسلام دىنى ئاساس قىلىنغان كۆپ خىل دىننىڭ ئورتاق مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇش تەرەققىيات باسقۇچىنى بېسىپ ئۆتكەن.

　　مىلادىيەدىن ئىلگىرى 4-ئەسىردىن بۇرۇن شىنجاڭدا ئىپتىدائىي دىن تارقالغان. شىنجاڭدىكى نۇرغۇن مىللەتلەردە ھازىرغىچە ئىپتىدائىي دىن قارىشى ۋە ئادەتلىرى ئوخشىمىغان دەرىجىدە ساقلىنىپ كەلدى. كېيىنكى مەزگىللەردە ئاتەشپەرەسلىك دىنى ئوتتۇرا ئاسىيادىن شىنجاڭغا كىرگەن. تەخمىنەن مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 1-ئەسىردە بۇددا دىنى شىنجاڭدا تارقالغاندىن كېيىن، بۇددا دىنى ئاساسىدىكى كۆپ خىل دىن بىللە مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇشتەك ۋەزىيەت تەدرىجىي شەكىللەنگەن. 4-ئەسىردىن 10-ئەسىرگىچە ئاتەشپەرەسلىك دىنى شىنجاڭنىڭ ھەر قايسى جايلىرىغا تارقالغان، بولۇپمۇ تۇرپان رايونىدا گۈللەنگەن، ئەينى چاغدىكى ئىدىقۇت يەرلىك ھاكىمىيىتى دىننى مەخسۇس باشقۇرۇش ئورگىنى تەسىس قىلغان. بۇ مەزگىل بۇددا دىنى گۈللەنگەن باسقۇچ بولۇپ، تارىم ئويمانلىقى ئەتراپىدىكى بوستانلىقلاردا ئىبادەتخانىلار سېلىنغان، راھىب ۋە راھىبەلەر كۆپەيگەن، ئۇدۇن، سۇلى، كۈسەن، ئىدىقۇت قاتارلىق جايلار بۇددا دىنىنىڭ مەركىزى بولۇپ قالغان. تەرىقەت دىنى 5-ئەسىرنىڭ ئالدى-كەينىدە شىنجاڭغا كىرگەن بولۇپ، ئاساسلىقى تۇرپان، قۇمۇل قاتارلىق جايلاردا گۈللەنگەن، چىڭ سۇلالىسىگە كەلگۈچە شىنجاڭنىڭ كۆپ قىسىم جايلىرىغا تارقالغان. مانى دىنى ۋە نېستورىيان دىنى 6-ئەسىردە ئىلگىرى-كېيىن شىنجاڭغا تارقالغان. 9-ئەسىرنىڭ ئوتتۇرىلىرى مانى دىنىغا ئېتىقاد قىلىدىغان ئۇيغۇرلار تۇرپان رايونىدا ئىبادەتخانا، بۇتخانىلارنى سېلىپ، مىڭئۆيلەرنى ياسىغان، نوملارنى تەرجىمە قىلىپ، تام رەسىملىرى سىزغان. 10-ئەسىردىن 14-ئەسىرگىچە، نېستورىيان دىنى نۇرغۇن جايدىكى ئۇيغۇر قاتارلىق مىللەتلەرنىڭ ئېتىقادىنى ئۆزگەرتىشىگە ئەگىشىپ گۈللەنگەن، شۇ ۋاقىتتا سۇلى، يەكەن، ئۇدۇن، بۈگۈر، ئىدىقۇت، قۇمۇل، ئالمالىق(ھازىرقى قورغاس ناھىيەسى) قاتارلىق جايلاردا تارقالغان.

　　9-ئەسىرنىڭ ئاخىرىدىن 10-ئەسىرنىڭ باشلىرىغىچە ئىسلام دىنى شىنجاڭنىڭ جەنۇبىغا كىرگەن، شىنجاڭنىڭ دىن ئەھۋالىدا يەنە بىر قېتىم ئۆزگىرىش بولغان. قاراخانىيلار خانلىقى ئىسلام دىنىنى قوبۇل قىلغاندىن كېيىن، 10-ئەسىرنىڭ ئوتتۇرىلىرى بۇددا دىنىغا ئېتىقاد قىلىدىغان ئۇدۇن خانلىقى بىلەن 40 نەچچە يىل دىن ئۇرۇشى قىلغان، 11-ئەسىرنىڭ باشلىرىدا ئۇدۇن خانلىقى گۇمران بولۇپ، ئىسلام دىنى بۇ رايوندا مەجبۇرىي تارقىتىلغان، شۇنىڭدىن كېيىن شىنجاڭنىڭ جەنۇبىدا ئىسلام دىنى ئاساس، شىمالىدا بۇددا دىنى ئاساس بولۇپ، ئىسلام دىنى بىلەن بۇددا دىنى بىللە مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇشتەك ۋەزىيەت شەكىللەنگەن. بۇ باسقۇچنىڭ دەسلىپىدە ئاتەشپەرەسلىك دىنى، نېستورىيان دىنى، مانى دىنى قاتارلىق دىنلار بىر قەدەر گۈللەنگەن، ئىسلام دىنى تارقالغاندىن كېيىن بۇ دىنلار تەدرىجىي خارابلاشقان.

　　14-ئەسىرنىڭ ئوتتۇرىلىرى شەرقىي چاغاتاي خانلىقى مەزگىلىدە، ھۆكۈمرانلار ئۇرۇش قاتارلىق مەجبۇرلاش ئۇسۇللىرى بىلەن ئىسلام دىنىنى تارىم ئويمانلىقىنىڭ شىمالىي ئېتىكى، تۇرپان ئويمانلىقى ۋە قۇمۇل رايونلىرىغا تەدرىجىي كېڭەيتكەن. 16-ئەسىرنىڭ باشلىرىغىچە شىنجاڭدا ئىسلام دىنى ئاساس بولغان كۆپ خىل دىن بىللە مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇشتەك ۋەزىيەت شەكىللەنگەن، ئەسلىدە يەرلىك ئاھالىلەر ئېتىقاد قىلغان ئاتەشپەرەسلىك دىنى، مانى دىنى، نېستورىيان دىنى قاتارلىق دىنلار بارا-بارا يوقىلىپ، بۇددا دىنى، تەرىقەت دىنى يەنىلا مەۋجۇت بولۇپ تۇرغان. 17-ئەسىرنىڭ باشلىرىدا ئويرات موڭغۇللىرى لاما دىنىنى قوبۇل قىلغان. 18-ئەسىرنىڭ باشلىرى خىرىستىيان دىنى، كاتولىك دىنى، پىراۋوسلاۋىيە دىنى كەينى-كەينىدىن شىنجاڭغا تارقىلىشقا باشلىغان. شىنجاڭدا ئىسلام دىنى ئاساسىدىكى كۆپ خىل دىن بىللە مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇشتەك ۋەزىيەت ھازىرغىچە داۋاملاشقان.

　　شىنجاڭنىڭ دىن تارىخى شۇنى چۈشەندۈرىدۇكى، بىر ياكى ئىككى دىن ئاساس، كۆپ خىل دىن ئورتاق مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇش شىنجاڭنىڭ دىن تارىخىدىكى تۈپ ئالاھىدىلىك، ئارىلىشىپ بىللە مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇش شىنجاڭنىڭ دىنلار مۇناسىۋىتىدىكى ئاساسىي ئېقىم؛ دىن چوقۇم شۇ جاينىڭ دەۋر ۋە ئادىمىيەت مۇھىتى بىلەن ماسلاشقاندا، شۇ جاينىڭ ئالاھىدىلىكىگە ئۇيغۇنلاشقاندىلا، داۋاملىق مەۋجۇت بولۇپ تۇرالىغان؛ ئوخشىمىغان دىنلار ئارىسىدىكى ئۇرۇش ۋە بىر دىننىڭ ئوخشىمىغان مەزھەپلىرى ئارىسىدىكى ماجىرالار كىشىلەرنىڭ دىنىي ئېتىقادنى ئەركىن تاللاش ھوقۇقىغا ئېرىشەلمەسلىكىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان.

　　2. پۇقرالارنىڭ دىنىي ئېتىقاد ئەركىنلىك ھوقۇقىغا كاپالەتلىك قىلىش

　　دىنىي ئېتىقاد ئەركىنلىك ھوقۇقىغا ھۆرمەت قىلىش ۋە قوغداش جۇڭگو ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇزاق مەزگىللىك تۈپ دۆلەت سىياسىتى. جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئاساسىي قانۇنىدا ئېنىق قىلىپ: «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى پۇقرالىرى دىنىي ئېتىقاد ئەركىنلىكىگە ئىگە»، «ھەر قانداق دۆلەت ئورگىنى، ئىجتىمائىي تەشكىلات ۋە شەخسلەرنىڭ پۇقرالارنى دىنغا ئېتىقاد قىلىش ۋە قىلماسلىققا مەجبۇرلىشىغا يول قويۇلمايدۇ، دىنغا ئېتىقاد قىلىدىغان پۇقرالار ۋە دىنغا ئېتىقاد قىلمايدىغان پۇقرالارنى كەمسىتىشىگە يول قويۇلمايدۇ»، «دۆلەت نورمال دىنىي پائالىيەتلەرنى قوغدايدۇ. ھەر قانداق ئادەمنىڭ دىندىن پايدىلىنىپ جەمئىيەت تەرتىپىنى بۇزۇشىغا، پۇقرالارنىڭ جىسمانىي ساغلاملىقىغا زىيان يەتكۈزۈشىگە، دۆلەتنىڭ مائارىپ تۈزۈمىگە توسقۇنلۇق قىلىدىغان ھەرىكەتلەر بىلەن شۇغۇللىنىشىغا يول قويۇلمايدۇ»، دەپ بەلگىلەنگەن.

　　جۇڭخۇا خەق جۇمھۇرىيىتى گوۋۇيۈەنى ئېلان قىلغان «دىن ئىشلىرى نىزامى» ۋە شىنجاڭ تۈزگەن «شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىنىڭ دىن ئىشلىرى نىزامى»دا، «پۇقرالار دىنىي ئېتىقاد ئەركىنلىكىگە ئىگە»، «دۆلەت نورمال دىنىي پائالىيەتلەرنى قوغدايدۇ» دىن ئىبارەت ئاساسىي قانۇن روھى گەۋدىلەندۈرۈلگەن، دىنغا ئېتىقاد قىلىش-قىلماسلىق تامامەن پۇقرالارنىڭ ئۆز ئالدىغا تاللىشىدا بولىدۇ، ھەر قانداق تەشكىلات ۋە شەخسنىڭ پۇقرالارنى دىنغا ئېتىقاد قىلىش-قىلماسلىققا مەجبۇرلىشىغا بولمايدۇ، دىنغا ئېتىقاد قىلغان ياكى دىنغا ئېتىقاد قىلمىغان پۇقرالارنى كەمسىتىشكە بولمايدۇ. پۇقرالار دىنغا ئېتىقاد قىلغانلىقى ياكى دىنغا ئېتىقاد قىلمىغانلىقى سەۋەبلىك كەمسىتىلىشكە ۋە ئادىل بولمىغان مۇئامىلىگە ئۇچراپ باقمىدى. شىنجاڭنىڭ ئالاقىدار قانۇن-نىزام، بەلگىلىمىلىرىدە دىنىي تەشكىلاتلار، دىنىي پائالىيەت سورۇنلىرى، دىن خىزمەتچىلىرى، دىنىي پائالىيەتلەر، دىن دائىر مال-مۈلۈك قاتارلىقلارغا قارىتا بەلگىلىمىلەر چىقىرىلدى. پۇقرالارنىڭ دىنغا ئېتىقاد قىلىش ئەركىنلىك ھوقۇقى بىلەن پۇقرالارنىڭ مەجبۇرىيىتى بىردەك، پۇقرالار دىنغا ئېتىقاد قىلسۇن-قىلمىسۇن، چوقۇم ئاساسىي قانۇن ۋە قانۇن- بەلگىلىمىلەردىكى مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى شەرت. پۇقرالارنىڭ دىنىي ئېتىقاد ئەركىنلىك ھوقۇقىغا چېقىلغۇچىلار مۇناسىپ قانۇنىي جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

　　قانۇن نورمال دىنىي پائالىيەتلەرنى قوغدايدۇ. پۇقرالارنىڭ دىنىي پائالىيەت سورۇنلىرىدا ھەم ئۆيىدە دىنىي ئادەتلەر بويىچە ئېلىپ بارغان بارلىق نورمال دىنىي پائالىيەتلىرى، مەسىلەن، ناماز ئوقۇش، روزا تۇتۇش، بۇتقا باش ئۇرۇش، تىلاۋەت قىلىش، نوم ئوقۇش، ۋەز ئېيتىش، كۈجە كۆيدۈرۈش، مىسسا، چوقۇندۇرۇش، ئىنرام، ئاخىرقى يۇنكسىيە، ياد ئېتىش، دىنىي بايرام ئۆتكۈزۈش قاتارلىقلارنىڭ ھەممىسىنى دىنىي تەشكىلات ۋە پۇقرالار ئۆز ئالدىغا قىلىدۇ، بۇلارنىڭ ھەممىسىنى قانۇن قوغدايدۇ، ھەر قانداق تەشكىلات ۋە شەخسنىڭ ئارىلىشىشىغا يول قويۇلمايدۇ. ھەج قىلىشنى ئوڭۇشلۇق تاماملاشقا كاپالەتلىك قىلىش ئۈچۈن، شىنجاڭدا تەشكىللىك، پىلانلىق ھەج قىلىش سىياسىتى يولغا قويۇلدى. 1996-يىلىدىن بۇيان، دىنغا ئېتىقاد قىلىدىغان ئامما ھەر يىلى سەئۇدى ئەرەبىستاننىڭ مەككە، مەدىنە شەھىرىدە ھەج قىلىشقا تەشكىللەندى، ھۆكۈمەت ھەج قىلغۇچىلارنىڭ داۋالىنىش، ئالاقىلىشىش قاتارلىق ئىشلىرىغا زور مەبلەغ ئاجراتتى ھەم ئۆمەكنىڭ مۇلازىمەت كاپالىتىنى ياخشىلاپ، ھەج پائالىيىتىنىڭ بىخەتەر، تەرتىپلىك بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلدى.

　　دىنغا ئېتىقاد قىلىدىغان پۇقرالارنىڭ دىنىي ھېسسىياتى، ئېتىقاد تەلىپى تولۇق ھۆرمەتلەندى. رامىزان مەزگىلىدە مۇسۇلمانچە ئاشخانىلارنىڭ داۋاملىق ئېچىلىشى، تاقىلىشىنى خوجايىن ئۆزى بەلگىلەيدۇ، بۇنىڭغا ئارىلىشىشقا بولمايدۇ. ئىپتارلىق بېرىدىغان مەسچىت ۋە قىسمەن ئېتىقادچى ئامما روزا تۇتقۇچىلارنى ئىپتارلىق بىلەن تەمىنلەيدۇ. جايلار مۇلازىمەت كاپالىتىنى كۈچەيتىپ، رامىزان مەزگىلىدىكى تۈرلۈك دىنىي پائالىيەتلەرنىڭ تەرتىپلىك بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ. 2015-يىلى 3-ئىيۇل رامىزان مەزگىلىدە خوتەن ۋىلايىتىدە 6.5 بال يەر تەۋرىدى، ھۆكۈمەت قۇتقۇزۇش، ئورۇنلاشتۇرۇش خىزمىتىنى تېزدىن قانات يايدۇرۇش بىلەن بىللە، ۋاقىتلىق دىنىي پائالىيەت سورۇنى تەسىس قىلىپ، ئاپەت رايونىدىكى دىنغا ئېتىقاد قىلىدىغان ئاممىنىڭ ناماز ئوقۇش، روزا تۇتۇش قاتارلىق نورمال دىنىي پائالىيەتلىرىگە كاپالەتلىك قىلدى، شىنجاڭنىڭ ئاساسلىق رەھبەرلىرى 17-ئىيۇل ئىسلام دىنى زاتلىرى، ھەر مىللەت مۇسۇلمان ئاممىسى ۋەكىللىرى بىلەن بىللە ئىپتار قىلىپ، روزا ھېيتنى بىرلىكتە كۈتۈۋېلىپ، جەمئىيەتتىكى ھەر ساھەنىڭ ياخشى باھاسىغا ئېرىشتى.

　　دىنغا ئېتىقاد قىلىدىغان پۇقرالارنىڭ ئۆرپ-ئادىتىگە تولۇق ھۆرمەت قىلىندى. «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ مىللىي تېررىتورىيەلىك ئاپتونومىيە قانۇنى»، «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ جىنايى ئىشلار قانۇنى»، «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى ھەق تەلەپ قانۇنىنىڭ ئومۇمىي قائىدىسى»، «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ مائارىپ قانۇنى»، «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئەمگەك قانۇنى»، «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئېلان قانۇنى» ۋە «شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىنىڭ مۇسۇلمانچە يېمەكلىكلەرنى باشقۇرۇش نىزامى»، «شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىنىڭ مىللەتلەر ئىتتىپاقلىقى-تەرەققىياتى خىزمىتى نىزامى» قاتارلىق بىر يۈرۈش قانۇن، نىزاملاردا دىنغا ئېتىقاد قىلىدىغان پۇقرالارنىڭ ئۆرپ-ئادىتىنى قوغدايدىغان كونكرېت بەلگىلىمىلەر چىقىرىلدى، مەسىلەن، مۇسۇلمانچە يېمەكلىكلەرنى ئىشلەپچىقىرىش، پىششىقلاش، ساقلاش، يۆتكەش ۋە سېتىش، ئالاھىدە ئېھتىياجلىق يېمەكلىكلەر بىلەن تەمىنلەش، مۇسۇلمانچە رېستوران، مۇسۇلمانچە ئاشخانىلارنىڭ ئىچىلىشى قاتارلىقلار. ھەر مىللەت خەلق چاغان، قۇربان ھېيت، روزا ھېيت قاتارلىق چوڭ ئەنئەنىۋى بايراملاردا قانۇندا بەلگىلەنگەن بايراملىق دەم ئىلىشتىن ۋە ئالاھىدە يېمەكلىكلەر تەمىناتىدىن بەھرىمەن بولدى. كۆمۈپ دەپنە قىلىش ئۆرپ-ئادىتى بار ئاز سانلىق مىللەتلەرگە مەخسۇس جامائەت قەبرىستانلىقى يېرى ئاجرىتىپ بېرىلدى. دىنىي تۈس ئالغان ئەنئەنىۋى ئۆرپ-ئادەتلەر، يەنى ئىسىم قويۇش، تۇرۇش، مېيىت ئۇزىتىش، نەزىر-چىراغ قاتارلىقلارغا ھۆرمەت قىلىندى.

　　دىن مەدەنىيەت مىراسلىرى ئۈنۈملۈك قوغدالدى. شىنجاڭدا ھازىر قەشقەر ھېيتگاھ جامەسى، موڭغۇلكۈرە شېڭيۇ ئىبادەتخانىسى، قىزىل مىڭئۆي قاتارلىق دىن مەدەنىيىتىگە ئائىت 109 قەدىمىي يادىكارلىق ئاپتونوم رايون دەرىجىلىكتىن يۇقىرى مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرىنى قوغداش ئورنى قاتارىغا كىرگۈزۈلدى، بۇنىڭ ئىچىدە مەملىكەت بويىچە نۇقتىلىق قوغدىلىدىغان مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرى ئورنىدىن 46 ى، ئاپتونوم رايون دەرىجىلىك مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرى قوغداش ئورنىدىن 63 ى بار. مەركىزىي ھۆكۈمەت مەخسۇس خىراجەت ئاجرىتىپ، دۆلەت ۋە شىنجاڭنىڭ مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرىنى قوغداش ئورنى قاتارىغا كىرگۈزۈلگەن قەشقەر ھېيتگاھ جامەسى، غۇلجا بەيتۇللا جامەسى، خوتەن جامەسى، ئۈرۈمچى ياڭخاڭ مەسچىتى ۋە قەشقەر ئاپئاق خوجا مازىرى قاتارلىقلارنى رېمونت قىلدى. شىنجاڭ مەبلەغ ئاجرىتىپ، تۇرپاندىكى سۇلايمان ۋاڭ مۇنارى، موڭغۇلكۈرە شىڭيۇ ئىبادەتخانىسى قاتارلىق 28 ئورۇننى رېمونت قىلدى. «مۇھەممەد ئەلەيھىسسالامنىڭ تەرجىمىھالى»، «ئالتۇن يارۇقنىڭ 2-تومى»، «مايترى سىمىت» قاتارلىق كۆپلىگەن قەدىمكى دىنىي كىتابلار «دۆلەتنىڭ قىممەتلىك قەدىمكى كىتابلار مۇندەرىجىسى»گە كىرگۈزۈلدى. مەخسۇس خىراجەت ئاجرىتىلىپ «قۇرئان كەرىم»، «مۇھەممەد ئەلەيھىسسالامنىڭ تەرجىمىھالى» قاتارلىق قەدىمكى كىتابلار رەتلەندى ۋە قوغدالدى. دىنغا ئائىت غەيرىي ماددىي مەدەنىيەت مىراسلىرىمۇ ئۈنۈملۈك قوغدالدى ۋە ۋارىسلىق قىلىندى.

　　دىن ساھەسىدىكىلەرنىڭ ھاكىمىيەت ئىشلىرىغا قاتنىشىش، ھاكىمىيەت ئىشلىرىنى مۇھاكىمە قىلىش ھوقۇقى كاپالەتلەندۈرۈلدى. ھەر دەرىجىلىك خەلق قۇرۇلتىيى ۋە سىياسىي كېڭەشلەر دىنىي ئېتىقاد ئەركىنلىكى سىياسىتى ۋە قانۇن-بەلگىلىمىلەرنىڭ ئىجرا قىلىنىش ئەھۋالىنى نازارەت قىلىپ تەكشۈردى. ھەر دەرىجىلىك خەلق قۇرۇلتىيى، سىياسىي كېڭەشلەردە شىنجاڭنىڭ دىن ساھەسىدىن 1436 ۋەكىل، ئەزا بولۇپ، ئۇلار خەلق قۇرۇلتىيى، سىياسىي كېڭەش ئارقىلىق ھاكىمىيەت ئىشلىرىغا قاتنىشىش، ھاكىمىيەت ئىشلىرىنى مۇھاكىمە قىلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈپ، ھۆكۈمەتنىڭ ئالاقىدار خىزمەتلىرى، بولۇپمۇ دىن جەھەتتىكى خىزمەتلىرىگە تەكلىپ پىكىر، تەۋسىيە بەردى ۋە لايىھە سۇندى.

　　3. دىنغا ئېتىقاد قىلىدىغان پۇقرالارنىڭ نورمال دىنىي ئېھتىياجىنى قاندۇرۇش

　　شىنجاڭ باشقۇرۇش بىلەن مۇلازىمەت قىلىشقا تەڭ ئەھمىيەت بېرىش ئىدىيەسىدە چىڭ تۇرۇپ، دىن ئىشلىرىنى قانۇن بويىچە باشقۇرۇش بىلەن بىللە، دىنغا ئېتىقاد قىلىدىغان پۇقرالارنىڭ نورمال دىنىي ئېھتىياجىنى تىرىشىپ قاندۇردى.

　　شىنجاڭدا ھازىر بار بولغان مەسچىت، چېركاۋ، بۇتخانا، تەرىقەت دىنى ساڭرامى قاتارلىق دىنىي پائالىيەت سورۇنى 24 مىڭ 800 گە، دىن خىزمەتچىسى 29 مىڭ 300 گە يىتىدۇ. بۇنىڭ ئىچىدە، مەسچىت 24 مىڭ 400، دىن خىزمەتچىسى 29 مىڭ؛ بۇددا ئىبادەتخانىسى 59، دىن خىزمەتچىسى 280؛ تەرىقەت دىنى ساڭرامى بىر، دىن خىزمەتچىسى بىر؛ خىرىستىيان دىنى چېركاۋى(يىغىلىش نۇقتىسى) 227، دىن خادىمى 26؛ كاتولىك دىنى چېركاۋى(يىغىلىش نۇقتىسى) 26، دىن خىزمەتچىسى 27؛ پىراۋوسلاۋىيە دىنى چېركاۋى(يىغىلىش نۇقتىسى) ئۈچ، دىن خىزمەتچىسى بىر. شىنجاڭ ئىسلام دىنى ئىنستىتۇتى، شىنجاڭ ئىسلام دىنى مەكتىپى قاتارلىق دىن مەكتىپىدىن سەككىزى بار. دىنىي تەشكىلات 112 بولۇپ، بۇنىڭ ئىچىدە ئاپتونوم رايون دەرىجىلىك دىنىي تەشكىلاتتىن ئىككىسى، يەنى ئاپتونوم رايونلۇق ئىسلام دىنىي جەمئىيىتى، بۇددا دىنى جەمئىيىتى بار، ئاپتونوم رايونلۇق ئىسلام دىنى جەمئىيىتىدە يەنە دىنىي ئىشلارغا يېتەكچىلىك قىلىش كومىتېتى تەسىس قىلىنغان؛ ۋىلايەت، ئوبلاست، شەھەرلەردىكى ئىسلام دىنى جەمئىيىتى 14، بۇددا دىنى جەمئىيىتى ئۈچ، خىرىستىيان دىنى «ئۈچ ئۆز» ۋەتەنپەرۋەرلىك ھەرىكىتى كومىتېتى بىر؛ ناھىيە، شەھەرلەردىكى ئىسلام دىنى جەمئىيىتى 88، بۇددا دىنى جەمئىيىتى ئىككى، خىرىستىيان دىنى «ئۈچ ئۆز» ۋەتەنپەرۋەرلىك ھەرىكىتى كومىتېتى ئىككى.

　　دىن خىزمەتچىلىرىنى تەربىيەلەش كۈچەيتىلدى. دىن خىزمەتچىلىرىنى يېتەكلەپ تەربىيەلەش، دىنىي مەكتەپ(كۇرس، نۇقتا )لەرە تەربىيەلەش، ئىنستىتۇتلاردا ئوقۇتۇش قاتارلىق يوللاردىن پايدىلىنىپ، زاپاس دىنىي خىزمەتچىلەر ئەتراپلىق تەربىيەلەندى. تەربىيەلەش سىستېمىسى بەرپا قىلىنىپ ۋە مۇكەممەللەشتۈرۈلۈپ، ۋەزىپىدىكى دىن خىزمەتچىلىرى سىستېمىلىق تەربىيەلەندى. دىن خىزمەتچىلىرى تەپسىر تايانچلىرىنى تەربىيەلەش كۇرسى، دىنىي پائالىيەت سورۇنلىرىنى دېموكراتىك باشقۇرۇش تەشكىلىنىڭ مەسئۇللىرىنى تەربىيەلەش كۇرسى قاتارلىق كۇرسلار ئېچىلىپ، دىنىي تەشكىلاتلارنىڭ ئۆز-ئۆزىنى باشقۇرۇش سەۋىيەسى ئۆستۈرۈلدى. دۆلەت دىن ئىشلىرى ئىدارىسى 2001-يىلىدىن باشلاپ، 12 قارار ئىسلام دىنى تەپسىر تايانچلىرىنى تەربىيەلەش كۇرسى ئىچىپ، شىنجاڭغا 500 ئادەم (قېتىم)دىن ئارتۇق دىن خىزمەتچىسىنى تەربىيەلەپ بەردى. شىنجاڭ بۇددا دىنىي جەمئىيىتى قەرەللىك ھالدا دىن خىزمەتچىلىرىنى بۇددا دىنى بىلىملىرى بويىچە تەربىيەلەش كۇرسى ئاچتى. ھۆكۈمەت دىن خىزمەتچىلىرىنى ئىچكى ئۆلكىلەردە ئۆگىنىش، ئالماشتۇرۇشقا تەشكىللەپ، ئۇلارنىڭ نەزەر دائىرىسىنى كېڭەيتىپ، ساپاسىنى ئۆستۈردى. مەركىزى ھۆكۈمەت شىنجاڭ ئىسلام دىنى ئىنستىتۇتىنىڭ مەكتەپ ئۆيلىرىنى كېڭەيتىپ سېلىش، ئوقۇتۇش مۇھىتىنى ياخشىلاش، ئوقۇغۇچى قوبۇل قىلىش كۆلىمىنى كېڭەيتىشىگە مەدەت بەردى.

　　دىن ساۋاتلىرىنى ئۆگىنىش يوللىرى ئۈزلۈكسىز كېڭەيتىلدى. «قۇرئان كەرىم»، «سەھىھۇل بۇخارى» قاتارلىق دىنىي كىلاسسىك كىتابلارنىڭ ئۇيغۇرچە، خەنزۇچە، قازاقچە، قىرغىزچە قاتارلىق كۆپ خىل يېزىقتىكى تەرجىمە نۇسخىسى نەشر قىلىندى، «يېڭىدىن تۈزۈلگەن تەپسىرلەر توپلىمى» ۋە «جۇڭگو مۇسۇلمانلىرى» ژۇرنىلى نەشر قىلىنىپ، ئومۇمىي تىراژى 1 مىليون 760 مىڭغا يەتتى. ئۇنىڭدىن باشقا، بۇددا دىنى، خىرىستىيان دىنى قاتارلىقلارغا ئائىت دىن كىتابلىرىمۇ نەشر قىلىندى. شىنجاڭ 2014-يىلىدىن 2015-يىلىغىچە ئىسلام دىنىغا ئائىت مىللىي يېزىقتىكى 43 خىل نەشر بۇيۇمىدىن 1 مىليوندىن ئارتۇقنى نەشر قىلىپ تارقاتتى، بۇنىڭ ئىچىدە يېڭىدىن نەشر قىلىنغان ئۇيغۇرچە «قۇرئان كەرىم» 230 مىڭ پارچىدىن ئارتۇق، «ئىسلام دىنى ئاساسىي ساۋاتلىرى ئوقۇشلۇقى» 29 مىڭ پارچىدىن ئارتۇق. جۇڭگو ئىسلام دىنى جەمئىيىتى تورى مەخسۇس ئۇيغۇرچە تور بېتى ئاچتى. شىنجاڭ ئىسلام دىنى جەمئىيىتى «شىنجاڭ مۇسۇلمانلىرى» ژۇرنىلى تەھرىراتىنى تەسىس قىلىپ، «شىنجاڭ مۇسۇلمانلىرى» ژۇرنىلىنى ئۇيغۇرچە، خەنزۇچە، قازاقچە ئۈچ خىل تىلدا نەشر قىلىپ، مەسچىت ۋە دىن خىزمەتچىلىرىگە ھەقسىز تارقاتتى؛ ئۇيغۇرچە، خەنزۇچە شىنجاڭ مۇسۇلمانلىرى تور بېتى تەسىس قىلدى. دىنىي تەشكىلاتلار دىنغا ئېتىقاد قىلىدىغان ئاممىنىڭ دىن بىلىملىرى، دىنىي مۇراسىم كۇرسلىرىنى ئاچتى.

　　 4. دىن ئىشلىرىنى قانۇن بويىچە باشقۇرۇش

　　شىنجاڭ دىن ئىشلىرىنى قانۇن-نىزاملارغا ئاساسەن، «قانۇنلۇق دىنى پائالىيەتلەرنى قوغداش، قانۇنسىز دىنىي پائالىيەتلەرنى توسۇش، ئەسەبىيلىكنى چەكلەش، سىڭىپ كىرىشكە قارشى تۇرۇش، جىنايەتكە زەربە بېرىش» پىرىنسىپى بويىچە باشقۇرۇپ، پۇقرالارنىڭ دىنىي ئېتىقاد ئەركىنلىكىنى قوغداپ، نورمال دىنىي پائالىيەتلەرنىڭ نورمال تەرتىپلىك يۈرۈشۈشىگە كاپالەتلىك قىلدى.

　　شىنجاڭدا ئىلگىرى-كېيىن بولۇپ «شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىنىڭ دىنىي پائالىيەت سورۇنلىرىنى باشقۇرۇش ۋاقىتلىق بەلگىلىمىسى»، «شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىنىڭ دىنىي زاتلارنى باشقۇرۇش ۋاقىتلىق بەلگىلىمىسى»، «شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىنىڭ دىن خىزمەتچىلىرىنى باشقۇرۇش ۋاقىتلىق بەلگىلىمىسى»، «شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىنىڭ دىن ئىشلىرى نىزامى» قاتارلىق قانۇن-نىزاملار ئېلان قىلىنىپ ھەم تۈزىتىلىپ، دىنىي تەشكىلاتلار، دىنى پائالىيەت سورۇنلىرى، دىن خىزمەتچىلىرىنىڭ ھوقۇقى ۋە مەجبۇرىيىتى ئايدىڭلاشتۇرۇلدى. شىنجاڭدا يەنە دىن ئىشلىرىنى باشقۇرۇشقا ئائىت قائىدە-نىزاملار ئۈزلۈكسىز مۇكەممەللەشتۈرۈلۈپ، دىن خىزمىتىنى قانۇن ئىدارە قىلىش سەۋىيەسى يەنىمۇ ئۆستۈرۈلدى.

　　دىنىي پائالىيەت سورۇنلىرى باشقۇرۇلدى. شىنجاڭدا ھۆكۈمەت دىنى پائالىيەت سورۇنلىرىنى قانۇن بويىچە تىزىمغا ئالىدۇ، تىزىملانغاندىلا قانۇنلۇق بولىدۇ، ھۆكۈمەت «يەر ئىشلىتىش گۇۋاھنامىسى»، «ئۆي-زېمىن ئىگىدارلىق گۇۋاھنامىسى»، «دىنىي پائالىيەت سورۇنلىرىنى تىزىملاش گۇۋاھنامىسى»نى تارقىتىدۇ. دىنىي پائالىيەت سورۇنلىرى دېموكراتىك باشقۇرۇش تەشكىلى قۇرۇش، ئىچكى ئىشلىرىنى باشقۇرۇش، دىنى پائالىيەتلەرنى تەشكىللەش، ئىئانە قوبۇل قىلىش، مال-مۈلۈكلەرنى ئىشلىتىش، باشقۇرۇش، جامائەت پاراۋانلىقى ئىشلىرىنى قانۇن بويىچە قىلىش قاتارلىق ھوقۇقلاردىن بەھرىمەن بولىدۇ. دىنىي پائالىيەت سورۇنلىرىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئەتى قانۇن بويىچە قوغدالدى، ھەر قانداق تەشكىلات ياكى شەخسنىڭ چېقىلىشىغا ۋە مۇداخىلە قىلىشىغا رۇخسەت قىلىنمىدى. دىنىي پائالىيەت سورۇنلىرىغا كىرگەن تەشكىلاتلار ۋە شەخسلەر دىنىي پائالىيەت سورۇنلىرىنىڭ باشقۇرۇش تۈزۈمىگە رىئايە قىلىشى، دىن خىزمەتچىلىرى ھەم ئېتىقادچى ئاممىنى ھۆرمەتلىشى كېرەك. دىنى پائالىيەت سورۇنلىرىنىڭ قانۇن بويىچە باشقۇرۇلۇشى ھەم دىنغا ئېتىقاد قىلىدىغان پۇقرالارنىڭ ئۆزىنى-ئۆزى باشقۇرۇشى ئارقىلىق دىنىي پائالىيەت سورۇنلىرىدىكى پائالىيەتلەرنىڭ بىخەتەر، تەرتىپلىك، باشقۇرۇشى قېلىپلاشتى، مۇھىتىنىڭ پاكىزلىقىغا كاپالەتلىك قىلىندى.

　　دىنىي پائالىيەتلەر باشقۇرۇلدى. شىنجاڭدا نورمال دىنىي پائالىيەتلەر قانۇن بويىچە قوغدالدى، دىنغا ئېتىقاد قىلىدىغان پۇقرالارنىڭ كوللېكتىپ دىنىي پائالىيەتلىرى قانۇن بويىچە تىزىمغا ئېلىنغان دىنىي پائالىيەت سورۇنلىرىدا ئۆتكۈزۈلۈشى كېرەك. دىنىي پائالىيەتلەردە چوقۇم جەمئىيەت، خىزمەت، تۇرمۇش تەرتىپىگە ھەم ئاممىۋى سورۇنلارنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلىرىگە رىئايە قىلىنىشى كېرەك. دىنىي تەشكىلاتلار دىن ئىشلىرىنى ماسلاشتۇرۇش، بىر تەرەپ قىلىشقا مەسئۇل بولىدۇ، ھۆكۈمەت ئارىلاشمايدۇ.

　　دىن خىزمەتچىلىرى باشقۇرۇلدى. شىنجاڭدا دىن خىزمەتچىلىرى قانۇن-تۈزۈم ھەم دىن ئەنئەنىسى بويىچە دىنىي پائالىيەتلەر، دىنىي مۇراسىملار قاتارلىقلارغا يېتەكچىلىك قىلىش ھوقۇقىدىن بەھرىمەن بولىدۇ، جەمئىيەت ياكى شەخسنىڭ ئىئانىلىرىنى قوبۇل قىلسا بولىدۇ. دىنىي تەشكىلاتلاردىن باشقا ھەر قانداق تەشكىلات ياكى شەخسنىڭ دىن خىزمەتچىلىرىنى تەيىنلەش، كۆرسىتىش، ۋەزىپىگە قويۇش ياكى ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇش ھوقۇقى بولمايدۇ. دىن خىزمەتچىلىرى چوقۇم پۇقرالىق مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىپ، دۆلەتنىڭ بىرلىكى، مىللەتلەر ئىتتىپاقلىقى ھەم جەمئىيەتنىڭ مۇقىملىقىنى قوغدىشى كېرەك.

　　مەمۇرىي باشقۇرۇش تارماقلىرىنىڭ مەمۇرىي ھەرىكىتى قېلىپلاشتۇرۇلدى. شىنجاڭدا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى ھۆكۈمەتلەرنىڭ دىن ئىشلىرى تارمىقى شۇ مەمۇرىي رايوندىكى دىن ئىشلىرىنى قانۇن بويىچە باشقۇرىدۇ، باشقا مەمۇرىي تارماقلار قانۇندا بەلگىلەنگەن مەسئۇلىيەت دائىرىسىدە دىن ئىشلىرىغا مۇناسىۋەتلىك مەمۇرىي خىزمەتلەرنى باشقۇرۇشقا مەسئۇل بولىدۇ. دۆلىتىمىزنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى كۇرس ئېچىش قاتارلىق شەكىللەردە دىن ئىشلىرى تارماقلىرىدىكى خىزمەتچىلەرنىڭ دىن ئىشلىرىنى قانۇن بويىچە باشقۇرۇش ئىقتىدارى ھەم سەۋىيەسىنى ئۆستۈرىدۇ. دىنىي تەشكىلاتلار، دىنىي پائالىيەت سورۇنلىرى، دىن خىزمەتچىلىرى ھەم ئېتىقادچى ئاممىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئەتىگە چېقىلغانلار مۇناسىپ قانۇنىي مەسئۇلىيەتنى ئۈستىگە ئالىدۇ، جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلەرنىڭ جىنايى جاۋابكارلىقى سۈرۈشتۈرۈلىدۇ. ھەر دەرىجىلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتلىرى دىن ئىشلىرىنى قانۇن بويىچە باشقۇرۇش ئەھۋالىنى نازارەت قىلىدۇ.

　　دىندىن پايدىلىنىپ قىلىنغان قانۇنسىز جىنايى قىلمىشلار قانۇن بويىچە جازالاندى. جۇڭگو ھۆكۈمىتى ھەر قانداق تەشكىلات ۋە شەخسنىڭ دىندىن پايدىلىنىپ دۆلەتنى پارچىلاش، ئەسەبىي ئىدىيەنى تارقىتىش، مىللىي ئۆچمەنلىككە قۇترىتىش، مىللەتلەر ئىتتىپاقلىقىغا بۇزغۇنچىلىق قىلىش، جەمئىيەتنىڭ تەرتىپىنى قالايمىقانلاشتۇرۇش، ئاممىنىڭ جىسمانىي ۋە مەنىۋى ساغلاملىقىنى زىيانغا ئۇچرىتىشتەك قىلمىشلارنى چەكلەيدۇ؛ دىندىن پايدىلىنىپ دۆلەتنىڭ مەمۇرىي، ئەدلىيە، مائارىپ، مەدەنىيەت، تويلىشىش، پىلانلىق تۇغۇت، ۋارىسلىق قىلىش قاتارلىق تۈزۈملىرىنىڭ يولغا قويۇلۇشىغا توسقۇنلۇق قىلىشىنى چەكلەيدۇ؛ دىندىن پايدىلىنىپ دۆلەت خەۋپسىزلىكى ۋە مەنپەئەتى، جەمئىيەت مەنپەئەتى ھەم ئاممىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئەتىگە زىيان يەتكۈزىدىغان باشقا قىلمىشلارنى چەكلەيدۇ. شىنجاڭدىكى ھەر دەرىجىلىك ئەدلىيە ئورگانلىرىنىڭ دىندىن پايدىلىنىپ قىلىنغان قانۇنسىز قىلمىشلارغا زەربە بېرىشى پۇقرالارنىڭ دىنىي ئېتىقاد ئەركىنلىك ھوقۇقى ھەم نورمال دىنىي پائالىيەتلەرنى تېخىمۇ ياخشى قوغداش ئۈچۈندۇر. شىنجاڭدا ھازىرغىچە ھېچقانداق بىر پۇقرا دىنغا نورمال ئېتىقاد قىلىش سەۋەبلىك جازالىنىپ باقمىدى.

　　باشقۇرۇش بىلەن مۇلازىمەتكە تەڭ ئەھمىيەت بېرىشتە چىڭ تۇرۇلدى. شىنجاڭدىكى ھەر دەرىجىلىك ھۆكۈمەتلەرنىڭ مۇناسىۋەتلىك فۇنكسىيەلىك تارماقلىرى دىن ساھەدىكىلەرنىڭ ئەمەلىي قىيىنچىلىقلىرىنى ھەل قىلىشقا ئاكتىپ ياردەم بېرىپ، مۇلازىمەت كاپالىتى خىزمىتىنى تىرىشىپ ياخشى ئىشلىدى. دىنىي تەشكىلاتلار ۋە دىنىي مەكتەپلەرنىڭ ئوقۇتۇش شارائىتىنى ياخشىلىشىغا، دىنىي پائالىيەت سورۇنلىرىنىڭ يوشۇرۇن خەۋپىنى تۈگىتىشىگە ياردەم بېرىپ، دىن خىزمەتچىلىرىنى ئىجتىمائىي كاپالەت سىستېمىسىغا كىرگۈزدى، يەنە تۇرمۇش قىيىنچىلىقى بار دىن خىزمەتچىلىرىگە قەرەللىك تۇرمۇش ياردەم پۇلى بەردى.

　　دىننىڭ مۇستەقىل ئۆزىگە-ئۆزى خوجا بولۇش پىرىنسىپىدا چىڭ تۇرۇلدى. جۇڭگونىڭ دىن ئىشلىرىنى جۇڭگودىكى دىنىي تەشكىلاتلار، دىن خىزمەتچىلىرى ھەم ئېتىقادچى ئامما باشقۇرىدىغان بولۇپ، جۇڭگونىڭ دىن ئىشلىرى ۋە دىنىي تەشكىلاتلىرى چەت ئەل كۈچلىرىنىڭ يېتەكچىلىك قىلىشىنى قوبۇل قىلمايدۇ. چەت ئەللىكلەر جۇڭگودا دىنىي پائالىيەتلەرگە قاتناشسا، چوقۇم جۇڭگونىڭ قانۇن- قائىدىلىرىگە رىئايە قىلىشى، دىن ئىشلىرىغا ئارىلاشماسلىقى كېرەك. شىنجاڭ جۇڭگونىڭ ئۆلكە دەرىجىلىك مەمۇرىي رايونى بولۇش سۈپىتى بىلەن، دىننىڭ مۇستەقىل ئۆزىگە-ئۆزى خوجا بولۇش پىرىنسىپىدا چىڭ تۇرىدۇ.

　　5. دىن ئىشلىرىدا تاشقى ئالاقىنى قانات يايدۇرۇش

　　شىنجاڭ دىننىڭ مۇستەقىل ئۆزىگە ئۆزى خوجا بولۇش پىرىنسىپىدا چىڭ تۇرۇش بىلەن بىللە، ئۆزئارا ھۆرمەتلەش، باراۋەر ۋە دوستانە بولۇش ئاساسىدا ھەرقايسى دۆلەتلەردىكى دىنىي تەشكىلاتلار بىلەن پائال تۈردە بېرىش-كېلىش قىلىدۇ ۋە ئالاقە ئورناتتى. شىنجاڭدىكى ھەر دەرىجىلىك ھۆكۈمەت ۋە ئامما جۇڭگونىڭ ئىگىلىك ھوقۇقى، جۇڭگونىڭ دىن مۇستەقىللىقى ۋە ئۆزىگە ئۆزى خوجا بولۇش پىرىنسىپىغا ھۆرمەت قىلغان چەت ئەل دىنىي تەشكىلاتلىرى بىلەن شەخسلەرگە باشتىن ئاخىر ئېچىۋېتىش ۋە قارشى ئېلىش پوزىتسىيەسى تۇتتى.

　　دىنىي ئىلىم ۋە مەدەنىيەت ئالماشتۇرۇش قانات يايدۇرۇلدى. شىنجاڭنىڭ دىن ساھەسىدىكى ۋەكىللەر كۆپ قېتىم خەلقئارالىق ئىلمىي ئالماشتۇرۇش يىغىنى ۋە مۇھاكىمە يىغىنلىرىغا قاتناشتى، دىن خىزمەتچىلىرى ھەم دىنىي مەكتەپلەردىكى ئوقۇغۇچىلار كۆپ قېتىم خەلقئارالىق «قۇرئان» قىرائەت مۇسابىقىسىگە قاتنىشىپ مۇكاپاتلىنىپ، شىنجاڭدىكى دىن ساھەسىنىڭ قويۇق مەدەنىيەت ۋە ئىلمىي كەيپىياتىنى نامايان قىلدى.

　　خادىملار چەت ئەلدىكى دىنىي مەكتەپلەرگە ئوقۇشقا ئەۋەتىلدى. شىنجاڭ 2001- يىلىدىن بۇيان ئىلگىرى-كېيىن بولۇپ دىنىي مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرى ۋە دىن خىزمەتچىلىرىدىن 70 نەچچە كىشىنى مىسىردىكى ئەزھەر ئۇنىۋېرسىتېتى، پاكىستان خەلقئارا ئىسلام ئۇنىۋېرسىتېتى قاتارلىق ئالىي مەكتەپلەرگە ئوقۇشقا ئەۋەتىپ، ئۇلارنىڭ دىنىي بىلىمى ۋە ئوقۇتۇش سەۋىيەسىنى ئۆستۈردى. ھۆكۈمەت كۆپ قېتىم چەت ئەلدە ئوقۇۋاتقانلاردىن ھال سورىدى ھەم ئوقۇش مۇكاپاتى تەسىس قىلدى.

　　سىرتتىن كىرگۈزۈش، سىرتقا چىقىرىش پائالىيەتلىرى پائال قانات يايدۇرۇلدى. سەئۇدى ئەرەبىستان ۋە تۈركىيە قاتارلىق دۆلەتلەردىكى دىنىي زاتلار، مۇھاجىرلار شىنجاڭ ۋە ئىچكىرى ئۆلكىلەردە ئېكسكۇرسىيەگە تەكلىپ قىلىندى. چەت ئەلدىكى دىنىي تەشكىلاتلار ۋە دىنىي جەمئىيەتلەر كۆپ قېتىم شىنجاڭغا كېلىپ، دوستانە زىيارەتتە بولدى. «جۇڭگو شىنجاڭ مەدەنىيەت ئالماشتۇرۇش ئۆمىكى» تەشكىللىنىپ، ئوتتۇرا شەرق، ئوكيانىيە ۋە ياۋروپا ئەللىرىگە بېرىپ، تەجرىبە ئالماشتۇردى ۋە ئېكسكۇرسىيە قىلدى. شىنجاڭ دىنىي ۋەكىللەر ئۆمىكى كۆپ قېتىم مىسىر، سەئۇدى ئەرەبىستان، تۈركىيە، پاكىستان، مالايشىيا، كورېيە، ياپونىيە، سىنگاپور، گېرمانىيە ۋە دانىيە قاتارلىق ئەللەردە زىيارەتتە بولدى، ئۇلار يەنە جۇڭگو ئىسلام دىنى جەمئىيىتى ھىندونېزىيە ۋە تۈركىيە قاتارلىق ئەللەردە تەشكىللىگەن «جۇڭگو ئىسلام مەدەنىيىتى كۆرگەزمىسى» پائالىيىتىگە قاتنىشىپ، خەلقئاراغا، بولۇپمۇ ئىسلام دۇنياسىغا شىنجاڭنىڭ ئىقتىسادىي، ئىجتىمائىي تەرەققىياتى، دىنىي ئېتىقاد ئەركىنلىكىنىڭ ھەقىقىي ئەھۋالىنى تونۇشتۇردى، ئۆزئارا چۈشىنىش ۋە دوستلۇقنى چوڭقۇرلاشتۇردى.

　　6. دىن ئەسەبىيلىكىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنىڭغا زەربە بېرىش

　　دىن ئەسەبىيلىرى دىن بايرىقىنى كۆتۈرۈۋېلىپ، ئەسەبىي قاراشنى تەرغىب قىلىپ، چېكىدىن ئاشقان ۋاسىتىلەردىن پايدىلىنىپ، ئىلاھىي ھاكىمىيەت قۇرۇشقا ئۇرۇنىدۇ. دىن ئەسەبىيلىكى دىن ئەمەس، ئۇنىڭ دىن بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى پەقەتلا پايدىلىنىش مۇناسىۋىتىدۇر. ئۇنىڭ تۈپ ماھىيىتى ئىنسانىيەتكە، جەمئىيەتكە، مەدەنىيلىككە، دىنغا قارشى تۇرۇش. دىن ئەسەبىيلىكى تېررورلۇق ھەرىكەتلەرنى پەيدا قىلىدىغان مۇھىم ئىدىيە ئاساسىدۇر. دىن ئەسەبىيلىكى سوغۇق مۇناسىۋەتلەر ئۇرۇشىدىن كېيىن خەلقئارادا كۈنسايىن ئەۋج ئېلىپ، كەينى كەينىدىن تېررورلۇقنى، يەنى ئامېرىكىدىكى «11- سېنتەبىر ۋەقەسى»، فىرانسىيەدىكى «13- نويابىر ۋەقەسى»، بېلگىيەدىكى «22- مارت ۋەقەسى» قاتارلىق تېررورلۇق ۋەقەلەر سادىر قىلىپ، دۇنيا تىنچلىقى ۋە رايون بىخەتەرلىكىگە ئېغىر خەۋپ يەتكۈزۈپ، نۆۋەتتىكى خەلقئارا جەمئىيەتتە يامان سۈپەتلىك ئۆسمىگە ئايلاندى.

　　دىن ئەسەبىيلىكى خەلقئارادىكى دىن ئەسەبىيلىكى ئىدىيەۋى ئېقىمىنىڭ تەسىرىدە يېقىنقى يىللاردىن بۇيان شىنجاڭدا پەيدا بولدى ۋە يامرىدى. دىن ئەسەبىيلىرى دىنىي ئەقىدىلەرگە خىلاپ ۋە بۇرمىلانغان سەپسەتىلىرى بىلەن ئاممىنى، بولۇپمۇ ياشلار بىلەن ئۆسمۈرلەرنى قايمۇقتۇرۇپ ۋە ئالداپ، بىر قىسىم كىشىلەرنى پۈتۈنلەي ئۇنىڭ روھىي كونتروللۇقىغا ئۇچرىغان ئەسەبىيلەر ۋە تېررورچىلارغا ئايلاندۇردى. دىن ئەسەبىيلىرى كۇنمىڭدىكى «1- مارت ۋەقەسى»، ئۈرۈمچىدىكى «22- ماي ۋەقەسى»، پىچاندىكى «26- ئىيۇن ۋەقەسى»، يەكەن ناھىيەسىدىكى «28- ئىيۇل ۋەقەسى»، باي ناھىيەسىدىكى «18- سېنتەبىر ۋەقەسى» قاتارلىق ئېغىر زوراۋانلىق، تېررورلۇق ۋەقەلىرىنى پىلانلاپ ۋە سادىر قىلىپ، دىنىي زاتلار بىلەن دىنغا ئېتىقاد قىلىدىغانلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ھەر مىللەت بىگۇناھ ئاممىغا زىيانكەشلىك قىلدى. كۆپلىگەن پاكىت شۇنى ئىسپاتلايدۇكى، دىن ئەسەبىيلىكى دۆلەتنىڭ بىرلىكى ۋە مىللەتلەر ئىتتىپاقلىقىغا خەۋپ يەتكۈزىدىغان، دىنلار ئىناقلىقى ۋە جەمئىيەت ئىناقلىقىغا بۇزغۇنچىلىق قىلىدىغان، شىنجاڭنىڭ ئىجتىمائىي مۇقىملىقى ۋە ئۇزاق ئەمىنلىكىگە تەسىر يەتكۈزىدىغان، ھەر مىللەت خەلقنىڭ ھاياتى ۋە مال-مۈلۈك بىخەتەرلىكىگە خەۋپ يەتكۈزىدىغان رېئال خەۋپكە ئايلاندى.

　　دىن ئەسەبىيلىكى دۇنيا خەلقىنىڭ ئورتاق دۈشمىنى. دىن ئەسەبىيلىكىگە قارشى تۇرۇش ھەرقايسى دۆلەت ھۆكۈمەتلىرىنىڭ باش تارتىپ بولمايدىغان مەسئۇلىيىتى، شۇنداقلا دىن ساھەسىدىكىلەر بىلەن دىنغا ئېتىقاد قىلىدىغان ئاممىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ھەرقايسى دۆلەت خەلقلىرىنىڭ باش تارتىپ بولمايدىغان مەسئۇلىيىتى. شىنجاڭنىڭ ئەسەبىيلىكنى تۈگىتىش، دىن ئەسەبىيلىكىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى ۋە ئۇنىڭغا زەربە بېرىشى دۆلەت ۋە خەلقنىڭ تۈپ مەنپەئەتىنى قوغداشتىكى ھەققانىي ھەرىكىتى، شۇنداقلا خەلقئارا جەمئىيەتنىڭ دىن ئەسەبىيلىكىگە تاقابىل تۇرۇشىنىڭ مۇھىم تەركىبىي قىسمى.

　　توغرا ئېتىقاد تۇرغۇزۇش، توغرا يولدا مېڭىش. دىنىي تەشكىلاتلار بىلەن دىنىي زاتلارنى دىندىكى ۋەتەنپەرۋەرلىك، تىنچلىق، ئىتتىپاقلىق، ئوتتۇرا يول تۇتۇش، كەڭ قورساقلىق، ياخشىلىق قاتارلىق ئىدىيەلەرنى «قۇرئان كەرىم»نى تەپسىر قىلىش جەريانىدا ئىزچىللاشتۇرۇپ، جۇڭخۇا مەدەنىيىتىنىڭ ياخشىلىققا يېتەكلەش، ئەخلاق تەربىيەسى بېرىش، مېھىر- شەپقەتلىك بولۇش قاتارلىق ئىدىيەلىرىنى ئەۋج ئالدۇرۇپ، دىنغا ئېتىقاد قىلىدىغان ئاممىنى توغرا ئېتىقاد تۇرغۇزۇشقا، توغرا يولدا مېڭىشقا، دىن ئەسەبىيلىكىنى چەكلەشكە يېتەكلەش كېرەك.

　　قانۇن بويىچە زەربە بېرىشتە چىڭ تۇرۇش. «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ جىنايى ئىشلار قانۇنى»، «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ تېررورىزمغا قارشى تۇرۇش قانۇنى» قاتارلىق ئالاقىدار قانۇن-نىزاملارغا ئاساسەن، تېررورلۇق ۋە ئەسەبىيلىكنى تەرغىب قىلغانلارغا، تېررورلۇق قىلىشقا قۇتراتقانلارغا، تېررورلۇق قىلغانلارغا قەتئىي زەربە بېرىش كېرەك.

　　زامانىۋى مەدەنىيەتنىڭ يېتەكچىلىكىدە چىڭ تۇرۇش. ھەر مىللەتنىڭ مەدەنىيىتىنى تەرەققىي قىلدۇرۇش ۋە گۈللەندۈرۈشتە زامانىۋى مەدەنىيەت ئارقىلىق يېتەكلەش؛ ئاكتىپ، ساغلام، مول ۋە رەڭدار مەدەنىيەت پائالىيەتلىرىدىن پايدىلىنىپ، ھەر مىللەت ئاممىنىڭ كۈنسايىن ئېشىپ بېرىۋاتقان مەنىۋى مەدەنىيەت ئېھتىياجىنى قاندۇرۇش كېرەك. دىنىي ئىشلارنى سوتسىيالىزم جەمئىيىتىگە ئۇيغۇنلاشتۇرۇشقا پائال يېتەكلەپ، دىننىڭ مەمۇرىيەت، ئەدلىيە ۋە مائارىپ قاتارلىق ئىجتىمائىي ئىشلارغا ئارىلىشىشىنى قەتئىي توسۇش كېرەك.

　　خەلق تۇرمۇشىنى زور كۈچ بىلەن ياخشىلاش. ئىقتىسادىي ۋە ئىجتىمائىي تەرەققىياتنى تېزلىتىپ، خەلق تۇرمۇشى قۇرۇلۇشىنى زور كۈچ بىلەن يولغا قويۇپ، ئورتاق گۈللىنىش قەدىمىنى ئىلگىرى سۈرۈپ، ھەر مىللەت خەلقنىڭ تۇرمۇش سەۋىيەسى ۋە داۋالىنىش، مائارىپ، ئىشقا ئورۇنلىشىش قاتارلىق ئىجتىمائىي كاپالەت ئىقتىدارىنى ئۆستۈرۈپ، ئەسەبىي ئىدىيە پەيدا قىلىدىغان تۇپراقنى، دىن ئەسەبىيلىكىنىڭ ئىجتىمائىي ئاساسىنى يوقىتىش كېرەك.

　　خەلقئارا ھەمكارلىقنى كۈچەيتىش. جۇڭگونىڭ دۇنيادىكى ھەرقايسى دۆلەتلەر بىلەن بولغان چۈشىنىش ۋە ئەنئەنىۋى دوستلۇقىنى ئىلگىرى سۈرۈشكە پايدىلىق بولغان ئالاقە، بېرىش- كېلىش پائالىيەتلەرنى پائال ئىلگىرى سۈرۈپ، ئالاقىدار دۆلەتلەر بىلەن بولغان ھەمكارلىقنى پۇختا ئىلگىرى سۈرۈپ، «شەرقىي تۈركىستان» تېررورچىلىرىغا قەتئىي قاقشاتقۇچ زەربە بېرىش كېرەك. خەلقئارا جەمئىيەتنىڭ دىن ئەسەبىيلىكى ئىدىيەسىنىڭ سىڭىپ كىرىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش، ئەسەبىيلىكنى تۈگىتىش، توردا تېررورلۇقنى تەرغىب قىلغانلارغا زەربە بېرىش قاتارلىق جەھەتلەردىكى تەجرىبىلىرىنى ئۆرنەك قىلىش كېرەك. تېررورلۇققا قارشى كۆپ تەرەپلىمە ھەمكارلىق مېخانىزمىغا پائال قاتنىشىش كېرەك. ئوخشاشمىغان مەدەنىيەتلەرنىڭ ئالاقىسىنى قانات يايدۇرۇپ، دىن ئەسەبىيلىكى ئىدىيەسىنىڭ مەۋجۇتلۇق بوشلۇقىنى يوقىتىش كېرەك.

　　شىنجاڭ قانات يايدۇرغان ئەسەبىيلىكنى تۈگىتىش خىزمىتى دىن ئەسەبىيلىكىنىڭ سىڭىپ كىرىش ۋە يامراش ۋەزىيىتىنى ئۈنۈملۈك تىزگىنلىدى، خەلقئارا جەمئىيەتنىڭ ئەسەبىيلىكنى تۈگىتىش ۋە ئۇنىڭ ئالدىنى ئېلىش ھەم تېررورلۇققا زەربە بېرىشىگە، دۇنيا تىنچلىقىنى قوغداش ۋە تەرەققىياتقا ئاكتىپ تۆھپە قوشتى.

　　7. دىن ساھەسىدىكىلەرنىڭ ئاكتىپ رولىنى جارى قىلدۇرۇش

　　دىنىي ئېتىقاد ئەركىنلىكى سىياسىتى يېڭى جۇڭگو قۇرۇلغاندىن كېيىن شىنجاڭدا ئومۇميۈزلۈك ئەمەلىيلەشتۈرۈلۈپ، دىن ساھەسىدىكىلەرنىڭ ئىقتىسادىي ۋە ئىجتىمائىي قۇرۇلۇشقا پائال قاتنىشىش قىزغىنلىقىنى زور دەرىجىدە قوزغىدى. ئىسلاھات، ئېچىۋېتىش يولغا قويۇلغاندىن بۇيان، بولۇپمۇ يېقىنقى يىللاردىن بۇيان، شىنجاڭنىڭ تۈرلۈك ئىشلىرى ئومۇميۈزلۈك تەرەققىي قىلدى، ئۇنىۋېرسال ئەمەلىي كۈچى كۆرۈنەرلىك ئاشتى، قانۇن بويىچە ئىدارە قىلىش قۇرۇلۇشى مۇقىم ئىلگىرى سۈرۈلدى، خەلق تۇرمۇشى قۇرۇلۇشى ئۈزلۈكسىز كۈچەيتىلدى، تەڭرىتېغىنىڭ جەنۇبىي ۋە شىمالىدا ئالەمشۇمۇل ئۆزگىرىشلەر بارلىققا كەلدى. دىن ساھەسىدىكىلەر شىنجاڭنىڭ ئىجتىمائىي مۇقىملىقى ۋە ئۇزاق ئەمىنلىكىنى قوغداش، شىنجاڭنىڭ ئىقتىسادى ۋە ئىجتىمائىي ئىشلىرىنىڭ ئومۇميۈزلۈك تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈشتە پائال رول ئوينىدى.

　　دۆلەتنىڭ بىرلىكى ۋە مىللەتلەر ئىتتىپاقلىقى قوغدالدى. جۇڭگودا دۆلەتنىڭ بىرلىكىنى ۋە مىللەتلەر ئىتتىپاقلىقىنى قوغداشنىڭ يادروسى بۆلگۈنچىلىككە قارشى تۇرۇش خىزمىتىنى ياخشى ئىشلەشتىن ئىبارەت. شىنجاڭنىڭ دىن ساھەسىدىكىلەر ئۇزاقتىن بۇيان قانۇن بويىچە ئىدارە قىلىش ئېڭىنى ئۈزلۈكسىز كۈچەيتىپ، دۆلەتنىڭ قانۇن- نىزاملىرىغا رىئايە قىلىپ، دۆلەت ئېڭى، پۇقرالىق ئېڭى، جۇڭخۇا مىللىتىنىڭ ئورتاق گەۋدە ئېڭىنى تىكلەپ، مىللەتلەر ئىتتىپاقلىقىنى قوغداشتا باشلامچى بولۇپ، مىللەتلەر ئىتتىپاقلىقىغا تەسىر يەتكۈزىدىغان سۆز- ھەرىكەتلەرنى چەكلەش ۋە ئەتراپتىكى مىللەتلەر ئىتتىپاقلىقى تىپلىرىنى تەشۋىق قىلىشتا باشلامچى بولۇپ، مىللەتلەر ئىتتىپاقلىقى بويىچە نەمۇنىچى بولۇپ، دىنغا ئېتىقاد قىلىدىغان ئاممىنى جۇڭخۇا مىللىتىنىڭ ئۇلۇغۋار گۈللىنىشىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇشتىن ئىبارەت جۇڭگو ئارزۇسىنى ئىشقا ئاشۇرۇشقا تۆھپە قوشۇشقا يېتەكلىدى.

　　دىن ئەسەبىيلىكىگە قارشى تۇرۇپ، ئىجتىمائىي مۇقىملىق قوغدالدى. شىنجاڭنىڭ دىن ساھەسىدىكىلەر مەۋقەنى ئۆز جايىغا قويۇپ يىلتىز تارتىپ، جۇڭگوچە دىن ئىدىيە قۇرۇلۇشىنى پائال چوڭقۇرلاشتۇرۇپ، ۋەتەنپەرۋەرلىك، تىنچلىق، ئىتتىپاقلىق، ئوتتۇرا يول تۇتۇش، كەڭ قورساقلىق، ياخشىلىق قىلىشتەك ئېسىل ئەنئەنىگە ۋارىسلىق قىلىپ ۋە ئۇنى ئەۋج ئالدۇرۇپ، زوراۋانلىققا قارشى تۇرۇش، قانۇن بويىچە ئىدارە قىلىش ۋە تەرتىپكە ئەھمىيەت بېرىشتە چىڭ تۇردى. دىن ئەسەبىيلىرى سەپسەتىلەرنى تەرغىب قىلغاندا، توغرا ئېتىقادى بىلەن ئۇلارنىڭ يالغانچىلىقلىرىنى ئېچىپ تاشلىدى. زوراۋانلىق، تېررورلۇق ۋەقەلىرى يۈز بەرگەندە، تەشەببۇسكارلىق بىلەن سۆز قىلىپ، قاراشلىرىنى ئوچۇق- ئاشكارا ئىپادىلەپ، ئۇلارنىڭ ھەقىقىي ماھىيىتىنى ئېچىپ تاشلىدى. ئۈرۈمچىدە يۈز بەرگەن «5- ئىيۇل» ئېغىر زوراۋانلىق، تېررورلۇق ۋەقەسى، «22- ماي ۋەقەسى»، يەكەندە يۈز بەرگەن «28- ئىيۇل ۋەقەسى» قاتارلىق ئېغىر زوراۋانلىق، تېررورلۇق ۋەقەلىرىدىن كېيىن، شىنجاڭنىڭ دىن ساھەسىدىكىلەر تېز ئىپادە بىلدۈرۈپ، زوراۋانلىق جىنايەتلىرى ۋە تېررورلۇق جىنايى قىلمىشلارنى كۈچلۈك ئەيىبلىدى. دىن ئەسەبىيلىرى دىندىن پايدىلىنىپ ئاممىنىڭ تۇرمۇشىغا ئارىلاشقاندا، دىنىي ئەقىدىلەرگە ئاساسەن رەت قىلىپ، دىنغا ئېتىقاد قىلىدىغان ئاممىنى توغرا ئېتىقاد تۇرغۇزۇش ۋە توغرا يولدا مېڭىشتا چىڭ تۇرۇشقا پائال يېتەكلىدى.

　　ئىقتىسادىي قۇرۇلۇشقا پائال قاتناشتى. شىنجاڭنىڭ دىن ساھەسىدىكىلەر ئاممىنىڭ مەنپەئەتىنى كۆزدە تۇتۇش ۋە تۇرمۇشىغا نەپ يەتكۈزۈش قاتارلىق ئېسىل ئەنئەنىنى ئەۋج ئالدۇرۇپ، دىنغا ئېتىقاد قىلىدىغان ئاممىنى ئىلغار تېخنىكىلارنى ئىگىلەپ، ئىقتىسادىي قۇرۇلۇشقا پائال ئاتلىنىپ، تۇرمۇشىنى ياخشىلاشقا يېتەكلىدى. دىنغا ئېتىقاد قىلىدىغان ئاممىنى يەر ھۆددىگەرلىكى، ئىقتىسادىي گەۋدىلەرنى گۈللەندۈرۈش، تېرىقچىلىق، باقمىچىلىق، قاتناش-تىرانسپورت ۋە يېمەكلىك پىششىقلاپ ئىشلەش قاتارلىق بېيىش يولى ئارقىلىق تىرىشچانلىق بىلەن بېيىشقا يېتەكلىدى. دىن ساھەسىدىكىلەر تىرىشچانلىق بىلەن بېيىغانلارنى نەق مەيداندا كۆزدىن كەچۈرۈش يىغىنى ئېچىپ، تىپىك ئائىلىلەرنى ئۈلگە قىلىپ، دىن ساھەسىدە ئەمگەك شەرەپلىك، بېيىش شەرەپلىك، ئىلىم پەننى ھۆرمەتلەش شەرەپ دېگەن ئېسىل كەيپىياتنى بارلىققا كەلتۈردى.

　　جەمئىيەتكە مۇلازىمەت قىلىپ، جامائەت پاراۋانلىقى ئىشلىرىغا ئاكتىپ قاتناشتى. شىنجاڭنىڭ دىن ساھەسىدىكىلەر جامائەت پاراۋانلىقى، خەير-ساخاۋەت پائالىيەتلىرىنى قانات يايدۇرۇپ، مېھرى- شەپقەت يەتكۈزدى. ھەر يىلى قەرەللىك «مېھرىبانلىق كىشىلەر ئارىسىدا، بەش دىننىڭ ئورتاق سەپىرى» مېھرى- شەپقەت ھەپتىلىكى پائالىيەتلىرىنى ئۆتكۈزۈپ، دىننىڭ خەير- ساخاۋەت ئىشلىرى تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈردى. سىچۈەن ئۆلكىسىدىكى ۋېنچۈەن شەھىرى، چىڭخەي ئۆلكىسىدىكى يۈشۇ شەھىرى، شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىدىكى گۇما ناھىيەسى قاتارلىق يەر تەۋرەش ئاپىتى يۈز بەرگەن رايونلاردىكى ئاپەتكە ئۇچرىغانلارغا پائال ياردەم بېرىپ، ئۇلارنىڭ ئامان بولۇشىنى تىلىدى، ئۈرۈمچى شەھىرىدە يۈز بەرگەن «22- ماي ۋەقەسى» قاتارلىق زوراۋانلىق، تېررورلۇق ۋەقەلىرىدە زىيانكەشلىككە ئۇچرىغان ئاممىغا دۇئا قىلدى، پۇل ۋە نەرسە- كېرەكلەرنى ئىئانە قىلدى. ئۇنىڭدىن باشقا، جامائەت پاراۋانلىقى ئىئانىسى، ياشانغانلار ۋە ئوقۇغۇچىلارغا ياردەم بېرىش، نامراتلارنى يۆلەپ، قىيىنچىلىقى بارلارغا ياردەم بېرىش، تەسەللى بېرىش، مۇھىت ئاسراش، ئاممىۋى ئەسلىھە قۇرۇلۇشى قاتارلىق جەھەتلەردە ئاكتىپ رولىنى جارى قىلدۇردى.

　　خاتىمە

　　تارىخ شۇنى ئىسپاتلىدىكى، دىن مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇش ۋە تەرەققىي قىلىش ئۈچۈن، چوقۇم شۇ جاينىڭ جەمئىيىتىگە ئۇيغۇنلىشىپ، يەرلىكلىشىش يولدا مېڭىشى كېرەك؛ دىنلار بىللە مەۋجۇت بولۇپ ئىناق ئۆتۈش ئۈچۈن، چوقۇم كەڭ قۇرساق بولۇشى، بىر- بىرىنى ئۆرنەك قىلىشى، چىقىشىپ ئۆتۈشى كېرەك؛ دىنىي ئېتىقاد ئەركىنلىكىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش ئۈچۈن، چوقۇم دىنىي ئۇرۇش ۋە توقۇنۇشتىن يىراق تۇرۇش كېرەك.

　　ئەمەلىيەت شۇنى ئىسپاتلىدىكى، يېڭى جۇڭگو قۇرۇلغاندىن بۇيان، دىنىي ئېتىقاد ئەركىنلىكىنىڭ ئاساسىي قانۇن پىرىنسىپى شىنجاڭدا ئومۇميۈزلۈك ئەمەلىيلەشتۈرۈلدى، ئاممىنىڭ دىنىي ئېتىقاد ئەركىنلىكى ھوقۇقىغا تولۇق ھۆرمەت قىلىندى، دىنغا ئېتىقاد قىلىدىغان ئاممىنىڭ نورمال دىنىي ئېھتىياجى ئۈنۈملۈك قاندۇرۇلدى، دىن ساھەسىدىكىلەرنىڭ ئىقتىسادىي تەرەققىيات ۋە جەمئىيەت مۇقىملىقىنى ئىلگىرى سۈرۈشتىكى ئاكتىپ رولى خېلى ياخشى جارى قىلدۇرۇلدى، ھۆكۈمەتنىڭ دىن ئىشلىرىنى قانۇن بويىچە باشقۇرۇش ئىقتىدارى ئۈزلۈكسىز ئۆستى، دىن ساھەسىنىڭ تاشقى ئالاقە ئىشلىرى مۇقىم راۋاجلاندۇرۇلدى، دىن ئەسەبىيلىكىنىڭ سىڭىپ كىرىش ۋە يامراش ۋەزىيىتى ئۈنۈملۈك تىزگىنلەندى.

　　جۇڭگو دۆلىتىمىزنىڭ ئەھۋالىنى چىقىش قىلىپ، مۇستەقىل، ئۆز- ئۆزىگە غوجا بولۇپ باشقۇرىدىغان دىن پىرىنسىپىدا چىڭ تۇرۇپ، چېگرا سىرتىدىكى ھەرقانداق تەشكىلات ۋە شەخسلەرنى جۇڭگونىڭ دىن ئىشلىرىغا ئارىلاشتۇرمىدى. جۇڭگو سوتسىيالىستىك دۆلەت، شىنجاڭدىكى دىنلار مۇشۇنداق دەۋر شارائىتىدا مەۋجۇت بولۇپ كەلدى ۋە پائالىيەت ئېلىپ باردى. دىنىي ئىشلارنى سوتسىيالىزم جەمئىيىتىگە ئۇيغۇنلاشتۇرۇشتا چىڭ تۇرۇش جۇڭگونىڭ دۆلەت ئەھۋالىنىڭ تەلىپى، شۇنداقلا دىننىڭ مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇشى ۋە تەرەققىي قىلىشىنىڭ ئىچكى ئېھتىياجى.

　　شىنجاڭنىڭ دىنىي ئېتىقاد ئەركىنلىك ئەھۋالىنى بۈگۈنكى كۈندە ئىلگىرىكى ھەرقانداق بىر تارىخىي دەۋرگە سېلىشتۇرغىلى بولمايدۇ، شۇنداقلا رېئاللىقنى ھۆرمەت قىلىدىغان ھەرقانداق بىرى بۇنى ئىنكار قىلمايدۇ. جۇڭگو ھۆكۈمىتى دىن مەسىلىسىنى سىياسىيلاشتۇرۇشقا، دىن مەسىلىسىنى باھانە قىلىپ باشقا دۆلەتلەرنىڭ ئىچكى ئىشلىرىغا ئارىلىشىشقا قارشى تۇرىدۇ.

　　جۇڭگو نۆۋەتتە ئومۇميۈزلۈك ھاللىق جەمئىيەت قۇرۇپ چىقىشنىڭ ھەل قىلغۇچ باسقۇچىدا تۇرۇۋاتىدۇ. يىپەك يولى ئىقتىسادىي بەلبېغىنىڭ يادرولۇق رايونى بولغان شىنجاڭ ئىلگىرىكىگە ئوخشاشلا باراۋەر ۋە دوستانە بولۇش، ئۆزئارا ھۆرمەت قىلىش ئاساسىدا سىرتتىكىلەر بىلەن ئالاقىلىشىدۇ ۋە بېرىش-كېلىش قىلىپ، ئوخشىمىغان دىن، ئوخشىمىغان مەدەنىيەت ئارىسىدىكى سۆزلىشىش ۋە تەجرىبە ئالماشتۇرۇشنى ئىلگىرى سۈرۈپ، چۈشىنىشنى چوڭقۇرلاشتۇرۇپ، ئۆزئارا ئىشەنچنى كۈچەيتىپ، دۇنيانىڭ تىنچ تەرەققىي قىلىشى، ئىنسانىيەت مەدەنىيىتىنىڭ راۋاج تېپىشىغا پائال تۆھپە قوشىدۇ.